“The only way to get rid of a temptation is to yield to it.”
— Oscar Wilde, The Picture of Dorian Gray —
1. Giới thiệu về tác giả
Oscar Wilde (1854–1900) là một trong những cây bút châm biếm sâu cay và tinh tế nhất của văn học Anh cuối thế kỷ 19. Sinh ra tại Dublin, Ireland, Wilde là con trai của một bác sĩ phẫu thuật nổi tiếng và một nhà thơ. Từ khi còn trẻ, ông đã nổi bật với trí tuệ sắc sảo, lối nói mỉa mai, và tư duy phản kháng với các chuẩn mực đạo đức truyền thống thời Victoria.
Sự nghiệp của Wilde rực rỡ nhưng ngắn ngủi. Ông nổi danh với các vở kịch như The Importance of Being Earnest, các truyện ngắn châm biếm, và đặc biệt là The Picture of Dorian Gray – cuốn tiểu thuyết duy nhất của ông, cũng là tác phẩm gây tranh cãi nhất. Cuộc đời của Wilde kết thúc trong bi kịch khi ông bị kết án 2 năm lao động khổ sai vì mối quan hệ đồng tính (bất hợp pháp vào thời đó), rồi sống lưu vong cho đến khi qua đời ở Paris.
2. Tóm tắt tác phẩm Bức Tranh của Dorian Gray
Tác phẩm mở đầu với Dorian Gray là một chàng trai trẻ có vẻ ngoài xuất chúng, khiến họa sĩ Basil Hallward mê đắm và lấy làm nguồn cảm hứng sáng tác. Khi bức chân dung của Dorian hoàn thành, anh tình cờ gặp Lord Henry – một quý tộc duy mỹ, cổ súy cho chủ nghĩa khoái lạc và lối sống buông thả. Dưới ảnh hưởng của Henry, Dorian bắt đầu sợ hãi sự già nua và ước rằng mình có thể mãi trẻ trung, anh căm ghét bức chân dung mà Basil đã vẽ cho mình vì nó sẽ luôn giữ được vẻ trẻ trung còn anh sẽ dần trở nên già nua và “xấu xí”. Khi đó Dorian đã ước anh có thể trẻ mãi và bức tranh thay anh gánh chịu mọi dấu vết của thời gian và tội lỗi. Ban đầu anh không hề nhận ra nhưng điều ước của anh đã thành sự thật, anh đã thật sự giữ được nét thanh xuân của mình, tuy nhiên, bức tranh giờ đây phải gánh chịu mọi sự già nua và “xấu xí” từ tâm tính và các hành vi suy đồi của Dorian. Tuy nhiên vì vẻ ngoài của mình không còn bị ảnh hưởng bởi thời gian và “đạo đức”, Dorian sống một cuộc đời hưởng thụ không giới hạn, làm tổn thương người khác, thậm chí giết người, mà dung nhan vẫn không hề thay đổi. Trong khi đó, bức chân dung trở nên méo mó và kinh tởm – phản ánh chính linh hồn bị tha hóa của anh. Cuối cùng, không chịu nổi sự dằn vặt nội tâm, Dorian dùng dao đâm vào bức tranh, và cũng là lúc anh tự sát. Xác anh trở nên già nua, xấu xí; còn bức tranh trở lại vẻ đẹp ban đầu.
3. Phân tích và cảm nhận
Tác phẩm của Wilde đã đặt ra một nghịch lý tuy nhiên cũng là một lời khuyên của nhiều nền văn hoá: “Never judge a book by its cover” (hay trong ca dao, tục ngữ của Việt Nam là trông mặt và bắt hình dong). Dorian dù sở hữu một vẻ ngoài không tì vết, trong sáng và vô tội anh không chỉ sống mà còn thực hiện những hành vi suy đồi đến đáng sợ, tuy nhiên, vì gánh nặng này không còn áp đặt lên bản thân, Dorian ngày càng sa lầy cho đến một ngày anh không còn có thể trở về với bản chất tốt đẹp của mình nữa để rồi phải tìm tới sự giải thoát cuối cùng. Dù tác phẩm được viết để phê phán xã hội Victoria vốn tôn sùng vẻ ngoài lịch lãm, đây cũng là một tác phẩm mang nhiều tính giá trị vào một thời đại khi vẻ ngoài của một người thường được đặt lên rất cao khi con người ngày càng cố gắng duy trì “nhan sắc” của mình trên các trang mạng xã hội bằng những cuộc sống hoàn hảo.
Với tư cách là một người học Luật và có quan tâm tới tâm lý học, tôi thấy đây là một tác phẩm thú vị để học về việc đánh giá một con người, nhất là khi chúng ta thường xuyên phải tiếp xúc với khách hàng, bị can, bị cáo,… những người có thể sẽ có những “vẻ ngoài” hoàn toàn trái ngược với bản chất thật của họ.
Dorian cũng là một hình mẫu cho chúng ta thấy đôi lúc bản án lớn nhất là bản án lương tâm – một câu nói thường xuyên được sử dụng trong lĩnh vực hình sự. Một sự mâu thuẫn về Dorian là anh ta hoàn toàn đã có thể hoàn lương, tuy nhiên, do lương tâm Dorian đã bị một thế lực tháo bỏ những gánh nặng về “hậu quả” chỉ trừ khi bức tranh đó nhìn thẳng vào anh ta. Bức tranh trong câu chuyện đại diện cho bản án lương tâm mà mỗi chúng ta đặt lên bản thân sau những hành vi sai trái mà mình đã làm, và có lẽ từ bài học từ câu chuyện đừng cất giấu bức tranh của bản thân như Dorian hãy đối diện với nó, nhìn thấy gương mặt với “nụ cười ranh mãnh” để không lún quá sâu vào những suy đồi đạo đức mà bản thân đã làm. Có lẽ điểm hay của tác phẩm thay vì cho Dorian một cơ hội để làm lại, khi anh đã có một cuộc sống mới mà lại cho ta thấy cái kết như trong chuyện như cho chúng ta thấy việc đẩy giới hạn đạo đức của mình đi quá xa không bao giờ có một cái kết tốt đẹp.
Đây cũng là một trong số ít những tiểu thuyết mình đã đọc phê phán Chủ nghĩa khoái lạc (hedonism). Ở đây triết lý “lạc thú là mục đích tối hậu” do Lord Henry truyền dạy chính là góc rễ của toàn bộ câu chuyện. Tuy nhiên, đến cuối cùng Henry không được đề cập rằng hắn có một cuộc sống ra sao, thậm chí sau khi reo rắc chủ nghĩa này cho không chỉ Dorian và nhiều cá nhân khác, hắn vẫn có một cuộc sống đủ đầy và “lạc thú”. Vấn đề này thật sự đã ảnh hưởng tới người viết trong quá trình nghiên cứu nhiều vấn đề pháp lý rằng đôi lúc người trực tiếp thực hiện hành vi là cá nhân mang tội, vậy những kẻ “gián tiếp” cổ vũ những hành vi đó liệu có phải chịu hậu quả nào không. Với những nghiên cứu của mình về không gian mạng hiện nay, người viết nhận ra nhiều KOLs, người nổi tiếng đang có những ảnh hưởng xấu tới cộng đồng tuy nhiên, pháp luật hiện vẫn chưa thực sự mạnh tay để xoá bỏ hoặc hạn chế ảnh hưởng của những cá nhân này tới xã hội nói chung và thế hệ trẻ nói riêng.
4. Đây có phải là cuốn sách dành cho bạn?
Bức Tranh của Dorian Gray không phải là một cuốn tiểu thuyết đọc để thư giãn. Nó không dễ dãi, không giải trí thuần túy, không có tình tiết “gay cấn” theo nghĩa thông thường. Là một con người chúng ta khiếm khuyết và sai lầm nhiều trong suốt cuộc đời, tuy nhiên cuốn sách này không chỉ là một chuyến du lịch ngắn về thời kỳ Victory tại Anh mà còn dành cho những bạn đang cảm thấy mình đang rơi vào chủ nghĩa hưởng thụ và những giá trị đạo đức của mình dần bị bão hoà bởi mạng xã hội và những người xung quanh.
Với bản thân người viết, tác phẩm này được đọc vào thời điểm tôi đã phải đối diện với “bức tranh” của bản thân và thật sự nó không hề đẹp một chút nào. Ấy nhưng khác với Dorian mình có may mắn được học từ Wilde một bài học và rằng nếu bản thân không sớm chấn chỉnh và giữ vững những giá trị của bản thân, sớm hay muộn cái kết của mình cũng không tốt đẹp hơn Dorian là bao.
5. Đọc gì – xem gì sau “The Trial”?
Nếu bạn đã đọc xong The Picture of Dorian Gray và đang tìm kiếm một số tác phẩm khác cho bản thân, thì một số tác phẩm kinh điểm như Dr. Jekyll and Mr. Hyde – Robert Louis Stevenson hay Crime and Punishment – Fyodor Dostoevsky sẽ là những lựa chọn tuyệt vời. Một tác phẩm có tuổi đời khá lâu và gần đây được chuyển thể thành một bộ phim trên Netflix mà mình đã xem và cảm thấy ấn tượng là The Fall of the House of Usher – Edgar Allan Poe cũng là một bộ phim lấy cảm hứng từ truyện ngắn cùng tên có đề cập tới Chủ nghĩa khoái lạc ấn tượng mà bạn có thể theo dõi. Còn nếu bạn là một Gen Z như mình và muốn có một chút “kinh dị” để đổi gió vào cuối tuần thì mình vẫn còn ám ảnh bởi Black Swan hay ám ảnh tâm lý như trong Nightcrawler – nơi nhân vật chính sống nhờ hình ảnh, truyền thông, đạo đức suy đồi nhưng không bị trừng phạt.
Ngoài ra bạn có thể thử tìm và đọc bản chưa bị kiểm duyệt năm 1890, nơi Wilde táo bạo hơn về mặt tình dục và triết lý. Bạn sẽ thấy tác phẩm trở nên tăm tối và phức tạp hơn rất nhiều.
Nightcrawler Teaser Trailer (2014)
Tác giả: Lê Nguyễn Hải Bình
Chúng tôi luôn chào đón tất cả các bạn tham gia chia sẻ cảm nhận và góc nhìn của mình về những cuốn sách yêu thích. Mỗi bài đánh giá không chỉ giúp cộng đồng độc giả có thêm góc nhìn đa chiều mà còn lan tỏa niềm đam mê đọc sách. Gửi bài viết của bạn tại: https://ldm-edu.com/dong-gop-bai-viet/